Hava Durumunu Tahmin Etmek
Bugün yapılan hava durumu tahminini bize kazandıran kişi, İngiliz deniz subayı ve bilim insanı Kaptan Robert Fitzroy’dur. Charles Darwin’i evrim teorisine götüren yolculuğa çıkaran Beagle gemisinin kaptanlığını yaparken ünlenmiştir. Fitzroy, günlük hava tahminlerini kesin olarak yaparak meteorolojide çığır açmıştır. Gemici ve balıkçıların güvenliği için hava bilgi sistemi oluşturmuştur.
ROBERT FİTZROY
HAVA TAHMİNLERİNDE DENİZ SUBAYLARI
Hava durumu tahminlerinde deniz subaylarının öncülük yapması tesadüf değildir. Havanın nasıl olacağını bilmek, yelkenli gemiler zamanında oldukça önemliydi. İyi bir rüzgârı kaçırmak büyük maliyetlere sebep olabilirdi ya da denizde fırtınaya yakalanmak felaket olabilirdi.
İrlandalı deniz subayı Francis Beaufort, rüzgâr hızını gösteren Beaufort ölçeğini yaptı. Bu ölçeği savaş gemilerinde kullanılması amacıyla geliştirmiştir. Rüzgar hızını ölçen mekanik aletler geliştirilse de hava tahminciler ve gemiciler tarafından hala kullanılmaktadır.
FRANCİS BEAUFORT
Fitzroy, bu ölçeği ilk kez Beagle yolculuğunda kullandı. Ondan sonra bütün donanma gemilerinin jurnallerinde standart hale geldi.
Bir başka öncü bilim insanı ise Deniz Yol Bulucu lakaplı Matthew Maury ‘ydi. Amerika Birleşik Devletleri Deniz Gözlemevi ve Aletler Deposu başkanı oldu. Orada binlerce geminin günlüklerini ve grafiklerini inceledi. Kuzey Atlantik Okyanusu’nun rüzgar ve akıntı haritalarını çıkardı.
Matthew Maury
1853’te Brüksel’de bütün dünyada denizdeki koşullarla ilgili gözlemleri koordine etmeye başlayan bir konferansı yönetti.
FİTZROY DAHA DA İLERİ GİDİYOR
Fitzroy, Dünyanın her tarafında yapılan eşzamanlı hava gözlemlerinin hava tahminlerinde bulunmak için de kullanabileceğini görmeye başladı.
1850’lerde hava olaylarına ilişkin daha iyi kayıtlar ve uzun mesafe iletişim için yeni elektrikli telgrafın karada oluşan alçak basınçlı fırtınaların doğudan doğruya hareket ettikleri anında anlaşılıyordu. Kasırgalar (tropikal Kuzey Atlantik fırtınaları) ise denizde oluşur ve batıya doğru göç eder. Bu nedenle Kuzey Amerika’da bir fırtına iç kesimlerde bir yeri vurunca, daha doğudaki yerlere bir telgraf gönderilip uyarıda bulunulabilir. Gözlemciler, barometrede hava basıncında düşüşün yaklaşan bir fırtına uyarısı verdiği bilinmekteydi. Telgraf bu okumaları uzak mesafelere hızlı bir biçimde iletmeyi dolayısıyla çok önceden uyarılarda bulunmaya odaklandı.
FİTZROY HAVA TAHMİNİ
Fitzroy hava tahminini hava basıncı, sıcaklık, rüzgar hızı ve yönüne ilişkin sistematik gözlemler olduğunu anladı. Bu gözlemler Londra’daki koordinasyon bürosuna anında gönderildiğinde geniş bir alanda hava durumunun resmi çıkarılabilirdi. Geniş bir ölçekte hava örüntülerini vermesinin yanında hava örüntülerini izlenmesine de olanak sağlıyordu.
Fitzroy, hava örüntülerinin tekrarladığını fark etti. Buradan yola çıkarak, gelecekte hava örüntülerinin kısa bir zaman aralığında nasıl gelişebileceğini , geçmişte nasıl geliştiklerini çıkarabilirdi. Bu durum, kapsanan bölgenin hava durumuna dair temel bilgiler verir. Bu modern hava tahminini temelini oluşturan önemli bir iç görüydü.
Gözlem rakamları tek başına yeterliydi ama Fitzroy bunları kullanıp ilk modern meteorolojik haritayı yaptı. Fitzroy bu düşüncelerini “The Weather Book “ adlı kitabında özetledi.
GÜNLÜK HAVA TAHMİNİ
Her sabah bütün Batı Avrupa’da bir sürü hava istasyonundan Fitzroy’un bürosuna hava raporları gelir ve bir saat içinde harita çıkarılırdı. Tahminler herkes okusun diye The Times gazetesine gönderilirdi. Gazetede ilk hava tahmini 1 Ağustos 1861’de yayımlandı.
Fitzroy, bir fırtına yoldaysa ve yönü konusunda uyarmak için limanlara işaret kuleleri yaptı. Bu kuleler o kadar çok işe yaradı ki bir çok can ölümden kurtuldu.
Fakat tahminleri zamanında yayma sorunları vardı. Gazeteleri dağıtmak 24 saati alıyordu. Yola çıkmayı geciktiren bazı gemi sahipleri bu duruma çok öfkelendi. Bu yüzden Fitzroy, sadece bir gün sonrası değil iki gün sonrasının da tahminlerini yapması gerekiyordu. Aksi takdirde, halk tahminleri okuduğu sırada olan olmuş olurdu. Daha uzun süreli tahminler daha az güvenilir olduğunu farkındaydı. Özellikle The Times gazetesi sorumlulukları üstlenmediğinde sık sık alay konusu oldu.
Alay konusu olan Fitzroy 1865’te intihar etti. Servetini meteorolojideki araştırmalara bağışladı. Birkaç yıl içinde denizcilerden gelen baskılar nedeniyle fırtına uyarı sistemi tekrar kullanıma sokuldu ve Fitzroy’un değeri anlaşıldı.
MODERN HAVA TAHMİNİ
Bugün sayısız uyduya, uçağa ve gemiye ek olarak 11.000’den fazla meteoroloji istasyonu vardır. Güçlü bilgisayarlara gelen bilgiler, kısa süreler için oldukça doğru tahminler üretir. Uçak yolculuklarından spor etkinliklerine kadar birçok faaliyetler bu tahminlere güvenir.
wikipedia
bilim kitabı, alfa yayıncılık, 150-155
