İstilacı Böcek Türleri
Dünya’da ve Türkiye’de en çok yayılım gösteren istilacı böcek türlerine geçmeden önce ”istilacı türler nedir?” sorusuna kısaca cevap vermemiz lazım. İstilacı türler, kendi ana vatanına özgü olan canlıların bir şekilde başka habitat alanlarına geçerek oranın biyoçeşitliliği üzerinde olumsuz etkiler yaratmasıdır. Bu sadece böcekler için kabul edilen bir şey değildir, bitkiler ve diğer tüm hayvanlar istilacı tür konumuna düşebilir. Ancak bu yazımızda Türkiye’de ve Dünya’da en çok bilinen istilacı böcekleri tanıtacağız.
İstilacı böcekler tüm dünya için önemli sorundur ve canlılar için habitat kaybından sonra biyoçeşitliliğe en çok zarar veren olaydır. Sadece diğer canlılara zarar vermekle kalmaz, insanların oluşturdukları tarım alanlarını da yok etmeye, yeni sorunlar çıkartmaya neden olurlar. Yabancı bölgelerden gelen istilacı türler çok fazla yaşama ve üreme gayesine bürünerek çevredeki diğer canlılara karşı çok fazla agresif davranış sergiler onların nesillerinin tükenmesine etki ederler. Aynı zamanda çok hızlı çoğalarak yayılım gösterirler. Şimdi önce Türkiye sınırlarında olmak üzere dünya üzerinde en büyük zararlara neden olan istilacı türleri sıralayalım.
1. Ricania Simulans
Bilimsel adı Ricania simulans olan ve ülkemizde vampir kelebek olarak bilinen bir çekirge türü 2000 yılında Doğu Karadeniz üzerinde fındık bahçelerinde ve fasulye gibi tek yıllık bitkilerde görülmeye başlandı. O günlerde vampir kelebek büyük bir telaşa neden oldu, özellikle Ordu, Giresun ve Trabzon’da yer alan fındık ağaçlarının öz suyunu içerek beslenen bu böcekler, ağaçlarda kurumaya neden oldular. Üstelik bu canlılar çiftleşme sonrası yumurtalarını bitkilere bıraktığı için yine kurumaya neden oldu. Her ne kadar bu tür üzerine yapılan ilaçlama çalışmalarıyla kontrol altına alınmaya çalışılmış olsa bile pek etkili olunamamıştır. Vampir kelebeklerin doğal düşmanları yusufçuklardır.
2. Anoplophora Chinensis
Dünya üzerinde ulaşım imkanlarının artmasından dolayı farklı ülkelerden hatta kıtalardan başka türler diğer habitat alanlarına yayılabilmektedir. Bunlardan bir tanesi de Turunçgil Uzun Antenli Böceği olarak bilinen, bilimsel adı Anoplophora chinensis olan böcektir. İlk olarak İstanbul’da keşfedildiğinde istilacı tür tanımı yapılıp çalışmalara başlanmıştır.
Anoplophora chinensis genelde yapraklı bitkilerle beslenmeyi tercih eden ve larvalarını ağaçların dış kabuklarına oyuklar açıp bırakarak üreme gösterebilen, konukçu bitkinin ölümüne neden olan bir böcek türüdür. Çin gibi ülkelerin ana vatanı olduğu kabul edilen Anoplophora chinensis, Türkiye’ye ithal edilen süs bitkileri tarafından taşınıldığı düşünülmektedir.
3. Metcalfa Pruinosa
Kuzey Amerika kökenli tür olan Metcalfa pruinosa ilk olarak 2003 yılında İzmir Balçova’da görülmüştür. Yukarı da anlattığımız iki türe nazaran Metcalfa Pruinosa bitkilerin öz suyunu tüketmek gibi bir davranışı görülmemiştir. Ancak bitkilerde fumajine neden olması süs bitkilerinde deformasyona neden olurken, turunçgiller, elma, armut, kivi, incir gibi ürünlerin pazar değerinin düşmesinde etkili olmuştur. Fumajin; bazı böceklerin salgıladıkları tatlımsı madde üzerinde gelişen saprofit funguslardır (mantarlar).
4. Corythucha Arcuata
Sadece Kuzey Amerika ve Güney Kanada’da bulunduğu düşünülen meşe ağkanatlı tahta kurusu 2003 yılında Türkiye’de ilk kez görülen istilacı böcek türüdür. Ülkemizde Corythucha arcuata türüne meşe ağkanatlı tahta kurusu denilmesinin sebebi, bu zararlı türün sapsız meşe, saplı meşe, tüylü ve Istranca meşeleri gibi türlerde rastlanmasından kaynaklanmaktadır.
Corythucha arcuata yaprakla beslenmeye başladığı süreç içinde, yaprakların vejetasyon dönemi tamamlanmadan sararmasına ve fotosentez gerçekleştirememesine neden olmaktadır. Her ne kadar bu istilacı türler için mücadele yöntemleri düşünülmüş olsa bile sentetik madde kullanımından kaçınılmalıdır. Bu türün doğal düşmanları karıncalar, örümcekler ve uğur böcekleridir. Bunlar tarafından yenilmesi uzmanlarca ön görülmüştür.
5. Aporia Crataegi
Aporia crataegi veya akkelebeğin larvaları, kırmızı kahverengi ve uzun kıllıdır. Kışı larva halinde atlatırlar. Akdiken ve çeşitli sebze yapraklarını yapıştırma suretiyle bir evcik oluştururlar. Her larva bu ortak evciğin içinde kendi evciğini oluşturur. 3-8 larva birlikte kışı geçirirler. Ne kadar tatlı bir aile tablosu gibi görünse de aslında ilkbaharda larvalar yeni tomurcuklanan ağaçların tomurcuklarına saldırır ve yaklaşık 6 hafta süre ile yeniden beslenirler. Bulundukları bitkileri kelleştirip yeni sürgün vermesine engel olurlar. Bu beslenmenin sonunda pupa evresine geçerler. Ve başkalaşımlarını beslendiği ağaçta gerçekleştirip tamamen beyaz bir meleğe dönüşürler. Zaman zaman popülasyon yoğunlukları artıkları için bitkiler için istilacı türler olabilirler.
6. Aedes Albopictus
Aedes Albopictus Güney Asya’ya özgü bir sivrisinek türdür. Ulaşım araçları sayesinde diğer kıtalara yayılım gösterir ve zika virüsü, sarı humma, chikungunya ateşi gibi önemli hastalıkların ve patojenlerin taşınmasında, sağlıklı insanlara bulaşmasında etkilidir. Özellikle zika virüsü ve sarı humma gibi ülkemizde de bulunan hastalıklar Aedes albopictus sivrisinekleri sayesinde insanlara bulaşır. Ayrıca üreme alanlarında diğer böcekler ile rekabet ederek yararlı türlerinde yok olmasına neden olur. Bir diğer tür olan Anopheles quadrimaculatus tropikal kökenli bir sivrisinek türüdür ve sıtma hastalığının Dünya’ya yayılmasında etkin rol oynamaktadır.
7. Anoplolepis Gracilipes
En tehlikeli yüz istilacı tür arasında yer alan Anoplolepis gracilipes hem bitkilerde hemde diğer canlılarda hasara neden olan baskın bir karınca türüdür. Rahatsız edildiği zamanlarda düzensiz hareket ettiği için ona ”Çılgın Karınca” ismi de verilmektedir. Bu karıncalar bulunduğu ortamlarda çok saldırgan tavırlar sergiler; tahılları yer, bitki örtüsünü bozar ve diğer canlılara saldırır. Özellikle Christmas Adasında yer alan canlıların korkulu rüyası denilebilir. Öyle ki bu karınca türü adada bulanan yengeçleri öldürecek, onları yerinden edecek yıkıcı bir güce sahiptirler.
Anoplolepis gracilipes, yengeç gibi canlıları püskürtmede ısırma veya sokma gibi bir teknik kullanmazlar, onların en etkili silahı formik asit püskürtmeleridir. Kurbanının üzerinde formik asit yakıcı ve dayanılmaz bir etki bırakır. Karıncaların bu saldırılarının ardından yengeçler genelde ölür ve çürümeye başlayan yengeçler karıncalar için protein içeren bir besindir. Sadece yengeçler değil, kuş kolonileri üzerinde de ada içinde çok etkilidir. Avustralya Anoplolepis gracilipes için çok fazla mücadele örneği göstermiştir. Anoplolepis gracilipes karıncalarının anavatının neresi olduğu ve Dünya’ya nereden yayılım gösterdiği bilinmemekle birlikte, Afrika kökenli oldukları düşünülüyor.
8. Bemisia Tabaci
Bemisia tabaci, tropikal ve subtropikal bölgelerde yaşayan Hindistan’a özgü bir türdür. Tam bir tarım zararlısı olarak bilinir. Domates, bamya, fasulye, kabak, salatalık, Atatürk çiçeği, patlıcan ve pamuk gibi bitkiler hedefidir. Bitkilerden beslenmesinin yanı sıra; mozaik virüsü, yaprak virüsü gibi bitkileri hasta edecek patojenleri taşır.
9. Cinara cupressi
En çok Afrika ve Avrupa’da görülen yaprak biti türüdür. Bitkilerin öz sularını emerek beslenirler. Yaprak bitlerinin sentetik ilaçlar ile mücadelesi mümkündür. Yaprak bitleri ılık mevsimlerde üreme gösteren parazitlerdir. Afrika sınırları içinde yaprak bitlerinin biyolojik düşmanı bulunmaz bu yüzden o bölgelerde daha kolay yayılım gösterirler.
10. Trogoderma granarium
Kapra böceği veya bilimsel ismiyle Trogoderma granarium, Güney Asya’da ortaya çıkan tohum ve tahıl zararlısıdır. Mücadelesi oldukça zordur çünkü tarımsal ilaçlara büyük bir direnç gösterir ve kuraklık, kıtlık gibi durumlarda yaşamanın yolunu her zaman bulur. Eğer bir araziye girecek olursa bitkiler üzerinde büyük tahribat bırakır ve konukçusu olduğu yiyecek tüketilirse cilt sorunlarına ve mide rahatsızlıklarına neden olur. Kapra böceği o kadar tehlikelidir ki dünya üzerinde ilk 100’de gösterilen istilacı böcekler arasında yer alır. Bundan dolayı ithal edilen ürünlerde sıkı bir denetim mevcuttur.
Dünya üzerinde en çok bilinen diğer istilacı böceklerden bazıları:
- Wasmannia auropunctata
- Vespula vulgaris
- Solenopsis invicta
- Pheidole megacephala
- Lymantria dispar
- Linepithema humile
- Coptotermes formosanus
Bu yazıyı yazmamda bana yardımcı olan biyoloji lisans mezunu Büşra Ay’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
İlgili Yazı:
Kaynak ve İleri Okuma
