İnsanda Sinir Sistemi ve Özellikleri

Sinir sistemi, canlıların içsel ve dışsal çevresini algılamasını sağlar. Bilgiyi elde eden ve onu işleyen sinir sistemidir. Ayrıca, hücreler ağı sayesiyle sinyallerin farklı bölgelere iletimini sağlar, organların ve kasların aktivitelerini düzenler.

Sinir sistemi, merkezi sinir sistemi ve çevresel (periferik) sinir sistemi olmak üzere iki bölümden oluşur.

Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşmuştur. Çevresel sinir sistemi ise beyin ve omurilik haricindeki sinirlerden ve gangliyonlardan (nöron gövdelerinin oluşturduğu topluluk) oluşmuştur. Çevresel sinir sisteminin görevi, merkezi sinir sistemi ile organlar arasındaki bağlantıyı sağlamaktır.

Sinir Hücresi (Nöron)

• Sinir sistemi, nöron adı verilen sinir hücrelerinden ve bunlara desteklik sağlayan nöroglia adı verilen hücrelerden oluşmuştur.
• Sinir hücreleri sentrozomlarını kaybettiklerinden ve fazla farklılaştıkları için bölünme yetenekleri yoktur.
• Sinir sisteminde, iletişimi sağlayan temel hücredir.
• Sinir hücresinin önemli bir özelliği ise elektrokimyasal sinyal iletimini gerçekleştirebilmesidir.
• Bir nöronda, çekirdek ve hücre gövdesiyle (soma) dendrit ve akson adı verilen iki tip uzantılar bulunur.

Dendritler, (Yunancadan gelir ağaç demektir.) kısa ve çok dallanmış uzantılardır. Diğer hücrelerden gelen mesajları alırlar ve bilgiyi elektrik sinyali şeklinde hücre gövdesi boyunca taşırlar.

Aksonlar, dendritlerden çok daha uzundur ve nörondan diğer hücrelere giden mesajları taşır. Aksonların özelleşmiş uç bölgeleri vardır ve bunlara sinaptik uçlar denir. Bu yapılar, nörotransmitler adı verilen kimyasal haberciler ile sinyalleri nörondan diğer hücrelere iletir. Bir sinaptik hücre ile hedef hücrenin temas ettiği bölgeye sinaps denir. Bir nöronun birden fazla dendriti olabilir, fakat birden fazla aksonu olmaz.

• Bazı nöronlarının aksonları etrafında schwann hücreleri bulunur. Bu hücreler, lipoprotein yapılı bir madde salgılar ve bir tabaka oluşur.
• Bu tabakaya miyelin kılıf denir. Miyelin kılıf, uyartıların daha hızlı taşınmasını sağlar.

Sinir Hücreleri (Nöron) Çeşitleri

• Duyu nöronu (aferent)

Duyu organlarından aldıkları uyartıları, merkezi sinir sistemine (beyin ve omurilik) taşır.

• Ara nöronlar (internöron)

Merkezi sinir sisteminde bulunan nöronlardır. Gelen uyartıları değerlendirir ve tepki oluşturur. Ayrıca, ruhsal faaliyetleri ve iç organların çalışmasını düzenler.

• Motor nöron (eferent)

Merkezi sinir sisteminden gelen uyartıları efektör organlara (kas, bez) taşır.

Yapısına Göre Nöronlar

• Unipolar nöron (tek kutuplu)

Gövdeden tek bir uzantı çıkar ve bu uzantının bir ucu dendritle başlar, diğer ucu ise aksonla biter.

• Bipolar nöron (iki kutuplu)

Gövdeden çok sayıda karşılıklı uzantı çıkar. Bu uzantılardan kısa olanına dendrtit uzun olanlarına ise akson denir.

• Multipolar nöron (çok kutuplu)

Yine bipolar nöron gibi gövdeden çok sayıda uzantılar çıkar.

Unipolar ve bipolar nöronlar, duyu nöronlarıdır. Multipolar nöronlar ise motor ve ara nöronlardır.

Sinir Sisteminin Diğer Hücreleri

• Nöronlar dışında bulunan önemli olan diğer hücre nöroglia’dır ve sayıları nöronlardan onlarca kat fazladır. Bu hücreler, uyartının hızını arttırır ve merkezi sinir sisteminde bağışıklık yanıtlarına yardım eder.

• Astrositler adı verilen hücre tipi ise, nöronların ihtiyacı olan iyon ve molekül dengesini sağlar. Nöronlar arasında yeni bağlantıların oluşmasını ve kandan beyine madde geçişinin kontrolü gibi etkinliklerini düzenler.
• Bir başka hücre tipi de epandim hücreleridir. Bu hücreler, omurilik yapımından sorumludur.

Sinir İletimi

Sinir hücresinin uyartıyı almasına impuls denir. Sinir hücresinde impuls oluşması için gereken minimum uyartı şiddetine eşik değer denir. Eşik değerde veya üzerinde uyartı verildiğinde sinir hücresi aynı şiddette tepki verir. Bu olaya ya hep ya hiç prensibi denir.

1. Birinci sinir hücresine gelen uyarıların eşik seviyenin üzerinde bir depolarizasyon oluşturur, böylelikle aksiyon potensiyeli gelişir.
2. Aksiyon potansiyeli akson boyunca ilerler ve akson ucuna ulaşır.
3. Kalsiyum kanalları açılır ve kalsiyum hücre içine girer.
4. Nörotransmitler sinaptik aralığa salınır.
5. Nörotransmitler ikinci hücre reseptörüne bağlanır.
6. İkinci hücredeki reseptörde yanıtlar oluşur.

Duygularımızın hareketlerimizin altında yatan süreçler Nöronların oluşturduğu elektrokimyasal dinamiklere dayanmaktadır.

Merkezi Sinir Sistemi

İnsanda merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur.

Beyin

Beyin, vücudun aktivitelerini düzenler ve kontrol eder. Dıştan içe doğru sert zar örümceksi zar ve ince zar olmak üzere üç katlı zarla örtüdür. Beyin, ön beyin, orta beyin ve arka beyin olmak üzere üç bölümden oluşur.

• Ön Beyin

Uç ve ara beyin olmak üzere iki kısımdan oluşur.

Uç Beyin (Beyin Kabuğu)

Farklı sinir ve glia hücrelerinden oluşan beyin kabuğu, her iki beyin yarım küresini dıştan saran 2-3 mm kalınlığında bir örtüdür. Uç beyin de sağ yarım küre ve sol yarım küreden oluşur.

Beyin kabuğunun yüzeyi girinti ve çıkıntılarla artılmıştır. Bu girintilere, sulkus, çıkıntılarına ise girus adı verilir. Uç beyinde bilinçli davranış, duyu, öğrenme, hafıza, hayal kurma, konuşma ve hareket etme merkezleri bulunur. Beyin yarım küreleri birbirinden farklı aktiviteleri kontrol eden loblara ayrılmıştır.

1. Oksipital lob: Görmeyle ilgili olayları denetler.
2. Temporal lob: Hafıza, işitme ve koku olayları düzenler.
3. Parietal lob: Sıcaklık, basınç, temas gibi dokunma, mekansal farkındalık olaylarını düzenler.
4. Frontal lob: Bilinçli hareketleri düzenler.

Ara Beyin

Talamus ve hipotalamus olmak üzere iki kısımdan oluşur.

1. Talamus: Vücudun çeşitli bölgelerinden gelen uyarıların beyin kabuğundaki merkezlerine ulaşmadan önce buraya gelirler. Psikorefleksleri (sevinç, korku). kontrol ederler.
2. Hipotalamus: Vücut sıcaklığı, su dengesi, uyku gibi olayları yani homeostasi ile ilgili olayları düzenler.

• Orta Beyin

Kas tonusunu sağlar. Bazı işitme ve görme ile ilgili refleksleri kontrol eden otonom sinir merkezlerini bulundurur.

• Arka Beyin

Beyincik (cerebellum), omurilik soğanı (medulla) ve pons olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Beyincik

Beyin sapının arkasına yerleşmiş ve beyin sapıyla bağlanmıştır. Vücut dengesini, karmaşık ve ince hareketlerini yapılmasını sağlar. Vücudun duruşunu düzenler.

Omurilik Soğanı

Omurilik ve beyin arasındaki mesajların taşınmasını sağlar. Vücut içindeki reflekslerin kontrolünü düzenler.

Soluma, yutma, hapşırma ve kan damarlarının gevşemesi, büzülmesi gibi hayati önem taşıyan refleksleri kontrol ettiği için hayat düğümü de denir.

Pons

Kalın sinir demetlerinden oluşan pons, orta beyin ile omurilik soğanı arasında bulunur. Beyinciğin iki yarım küresi arasındaki impuls iletimini sağlar.

Omurilik (Medulla Spinalis)

Omuriliğin en önemli görevi, duyu organlarından ve çevreden gelen uyarıları çapraz yaparak beyne ulaştırmaktır. Bir diğer özelliği, alışkanlık hareketlerini kontrol etmektir.

Çevresel Sinir Sistemi

Ganglion ve sinir liflerinden oluşmuştur. Bu sistemin en önemli görevi, merkezi sinir sistemiyle vücudun diğer bölümleri (deri, iskelet, iç organlar) arasında bağlantıyı sağlamaktır.

Omurilikten çıkan sinirlere omurilik siniri, beyinden çıkan sinirlere ise kafa sinirleri denir. Omurilik sinirleri 31 çifttir. Bu sinirler duyu ve motor nöronlarıdır. Omurilikten çıkan sinir çiftleri tüm vücuda dağılır.

Kafa sinirleri gövdenin üst kısmındaki organlara dağılır. Bu sinirlerden vagus siniri adı verilen 10. kafa siniri, göğüs ve karın boşluğuna giderek iç organların çalışmasını kontrol eder.

Çevresel sinir sistemi görev ve işleyiş bakımından somatik ve otonom sinir sistemi olarak ikiye ayrılır.

Somatik Sinir Sistemi

Motor ve duyu nöronlarından oluşan sinir sistemidir. Duyu nöronları iç ve dış çevreden gelen uyartıları beyin ve omuriliğe getirir. Motor nöronları ise, beyin ve omurilikte değerlendirilen bilgilerin kas ve bezlere taşınmasını sağlar.

Otonom Sinir Sistemi

Vücudun istemsiz çalışan bölgeleri (kalp kası, salgı bezleri, organlara ait düz kaslar gibi) otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir.
Otonom sinir sistemi de sempatik ve parasempatik olmak üzere ikiye ayrılır.

Bu iki sistem her zaman birbirine zıt çalışır. Örneğin, kalbe giden parasempatik liflerin uyarısı kalp hızını yavaşlatırken, sempatik liflerin uyarısı kalp hızını hızlandırır.

İnsan Vücudunun Diğer Sistemleri

• Dolaşım Sistemi: İşlevi ve Hastalıkları
• Sindirim Sistemi Nedir? İşlevi ve Hastalıkları
• Endokrin Sistem: Fonksiyonları ve Hatalıkları
• Kas Sistemi: Çeşitleri, İşlevi, Hastalıkları
• Lenfatik Sistem: Fonksiyonları ve Hastalıkları
• İskelet Sistemi Nedir? İşlevi ve Hastalıkları
• Solunum Sistemi: İşlevi, Hastalıkları
• Cilt: İnsan Vücudunun En Büyük Organı
• Bağışıklık Sistemi: Hastalıklar ve Fonksiyonları

İnsan Vücudunun Diğer Organları

• Akciğerler: İşlevi ve Hastalıkları
• Kulak Nedir? Fizyolojisi, Anatomisi ve Hastalıkları
• Karaciğer Nedir: İşlevi ve Hastalıkları
• Mide: İşlevi, Yeri ve Hastalıkları
• Göz Nedir? Yapısı, İşlevi ve Hastalıkları
• Kalın Bağırsak: İşlevi, Yeri ve Hastalıkları
• İnce Bağırsak; Uzunluğu, İşlevi, Hastalıkları
• Dalak Nedir? Yeri ve Hastalıkları
• Mesane Nedir? İşlevi ve Hastalıkları
• Pankreas Nedir? İşlevi, Yeri Ve Hastalıkları